Η διαχείριση των σκουπιδιών στην ιδανική της μορφή βασίζεται στην πρόληψη, στην ελαχιστοποίηση και την επαναχρησιμοποίησή τους. Η αντιμετώπιση-«μηδενικό υπόλειμμα» είναι από πλευράς υγείας η καλύτερη, η ηθικότερη απέναντι στους εαυτούς μας, τους άλλους, τον πλανήτη μας. H zero waste διαχείριση των σκουπιδιών είναι διαφορετική από τη γνωστή μας ανακύκλωση. Παράδειγμα των διαφορετικών αυτών αντιλήψεων είναι η αντιμετώπιση των παλαιών ηλεκτρονικών υπολογιστών. Με την περιβαλλοντικά πιο σωστή αντιμετώπιση «του μηδενικού υπολείμματος», οι παλιοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές καθαρίζονται, επιδιορθώνονται και ξαναχρησιμοποιούνται. Με την ανακύκλωση κρατούνται μόνο ορισμένα υλικά από τον παλιό υπολογιστή, ο οποίος, όμως, τελικά οδηγείται στην υγειονομική ταφή.

Σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο η ανακύκλωση είναι ο κανόνας σε κάθε σπιτικό. Η ανακύκλωση στο χαρτί, στο γυαλί, στο κομπόστ των υπολειμμάτων των φαγητών, υποστηρίζεται ουσιαστικά και υποχρεωτικά από κάθε δήμο στις περισσοτέρες ανεπτυγμένες χώρες στον κόσμο.

Στην Ελλάδα, αντί η διαδικασία ανακύκλωσης στο σπίτι να γίνεται με οικονομικό όφελος των πολιτών, διατηρείται το γνωστό καθεστώς του «μπλε κάδου», όπου το οικονομικό όφελος της «ανακύκλωσης» πηγαίνει σε λίγους επιχειρηματίες. Γι' αυτό και τα ποσοστά πραγματικής ανακύκλωσης στη χώρα μας είναι τραγικά χαμηλά.

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες τα απορρίμματα μετά τη σωστή ανακύκλωση οδηγούνται σε σύγχρονα εργοστάσια όπου τα υπολείμματα καίγονται και από την καύση αυτή παράγεται ενέργεια. Είναι οι μονάδες waste to energy που τις συναντούμε μέσα στις μεγαλουπόλεις, δίπλα στα πάρκα και τα σχολεία, όπου η μόλυνση της ατμόσφαιρας από το τελικό αέριο που εκλύεται τελικά είναι τελείως ακίνδυνη για την υγεία των πολιτών. Να τονίσω ότι η απλή καύση των σκουπιδιών είναι πολύ επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία και τα προϊόντα της τοξικά για μικρούς και μεγάλους. Αυτός είναι ο λόγος που και μόνο η αναφορά σε καύση σκουπιδιών προκαλεί -και δικαίως- σφοδρές αντιδράσεις. Πρέπει, όμως, να καταλάβουμε ότι η σύγχρονη τεχνολογία έχει ελαχιστοποιήσει αυτό τον κίνδυνο.

Αντίθετα, η ενέργεια που παράγεται από την καύση των σκουπιδιών στα σύγχρονα αυτά εργοστάσια μετατρέπεται σε φιλική ηλεκτρική και θερμική ενέργεια που επιστρέφει στους κατοίκους. Πριν από λίγα χρόνια, στη φτωχή χώρα της Αιθιοπίας, στην πρωτεύουσα Αντίς Αμπέμπα των 3.000.000 κατοίκων, ο ΧΥΤΑ Koshe που ήταν μεγαλύτερος και χειρότερος από τον ΧΥΤΑ στη Φυλή, μετατράπηκε σε ένα σύγχρονο εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας. 1.400 τόνοι σκουπιδιών καθημερινά μετατρέπονται σε φθηνή ηλεκτρική ενέργεια και θέρμανση για τους κατοίκους της Αντίς Αμπέμπα. Μέχρι και η στάχτη που παραμένει μετατρέπεται σε τούβλα που εξάγονται στο εξωτερικό.

Κριτική υπάρχει και στην αντιμετώπιση της σύγχρονης αυτής τεχνολογίας με έμφαση την «κυκλική» οικονομία και την προσπάθεια για «μηδενικό υπόλειμμα». Εκεί, όμως, που όλοι έχουν συμφωνήσει εδώ και πολλά χρόνια είναι ότι η ταφή των σκουπιδιών στο χώμα στους ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ είναι μια απαράδεκτη διαχείριση που προσβάλλει το όνομα της χώρας που συνεχίζει αυτή την τακτική.

Η Ελλάδα, μια χώρα του «σκληρού» πυρήνα της Ευρώπης, κατέχει το θλιβερό προνόμιο να είναι από τις χειρότερες, ίσως η χειρότερη ευρωπαϊκή χώρα στον τομέα αυτό. Άλλες χώρες, οι οποίες πρόσφατα εισήλθαν στην Ευρωπαϊκή Ενωση, έχουν γίνει υποδείγματα στη σωστή διαχείριση των σκουπιδιών. Η Εσθονία π.χ., που έγινε μέλος της Ε.Ε. το 2002, είχε 150 ΧΥΤΑ, οι οποίοι προοδευτικά έκλεισαν μετά την έναρξη της λειτουργίας μιας σύγχρονης μονάδας καύσης των σκουπιδιών, που για να λειτουργεί συνεχώς εισάγει σκουπίδια και από άλλες χώρες. Συγχρόνως, βέβαια, γίνεται μεγάλη προσπάθεια να αυξηθεί το ποσοστό ανακύκλωσης και να καλλιεργηθεί περισσότερο στους κατοίκους η αντίληψη του «μηδενικού υπολείμματος».

Στην Ελλάδα, αντί για τη διαχείριση «μηδενικού υπολείμματος», αντί για την «κυκλική οικονομία», ξεκινάμε το 2019 τη λειτουργία ενός νέου ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ στην Ανατολική Αττική μετά την περιβαλλοντική καταστροφή της Δυτικής Αττικής από τους ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ της Φυλής.

Στον Δήμο Μαραθώνα, σε μια περιοχή όπου η απόσταση από τη θάλασσα του Ευβοϊκού είναι μικρότερη των 2 χλμ., η οποία έχει χαρακτηριστεί περιοχή Natura λόγω της καθαρότητας των νερών και της ομορφιάς της, υλοποιούμε ένα έργο που σχεδιάστηκε πριν από 20 χρόνια και οι περισσότεροι επιστημονικοί φορείς διαχρονικά το έχουν χαρακτηρίσει «έγκλημα» για την υγεία και το περιβάλλον των κατοίκων της Ανατολικής Αττικής. Η φθηνή δικαιολογία, στην πρόσφατη απόφαση για την έναρξη της λειτουργίας, είναι η απειλή του προστίμου των 20 εκατ. που χρωστάει η Περιφέρεια Αττικής στην Ευρωπαϊκή Ενωση για το έργο που εδώ και χρόνια «έχει απενταχθεί». Ο ετήσιος προϋπολογισμός της Περιφέρειας Αττικής ανέρχεται στα 590 εκατ. ευρώ.

Ακόμη και αν υλοποιείτο η απειλή αυτή, το συγκεκριμένο κόστος δηλαδή, είναι πολύ μα πάρα πολύ μικρό μπροστά στο όφελος της υγείας των κατοίκων της Ανατολικής Αττικής, της προστασίας του περιβάλλοντος και της καθαρότητας των υδάτων του Ευβοϊκού κόλπου. Ο δήμαρχος Μαραθώνα έστειλε στον περιφερειάρχη Αττικής μια επιστολή στην οποία καταγράφει τις ουκ ολίγες νομικές και περιβαλλοντικές ατασθαλίες του έργου. Ο περιφερειάρχης απάντησε ότι θα ελέγξει τις καταγγελίες του δημάρχου και θα στείλει την υπόθεση στον εισαγγελέα.

Αντί όμως γι' αυτή τη συνήθως άκαρπη (και για πολλούς παρελκυστική) διαδικασία, θα μπορούσε ο περιφερειάρχης να συζητήσει την «αλλαγή χρήσης» του έργου. Μια τέτοια προοδευτική και σύγχρονη απόφαση θα σταματούσε όχι μόνο τις οικονομικές απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής ένωσης, αλλά θα έφερνε καινούριες χρηματοδοτήσεις. Μια νέα χρήση του μέχρι σήμερα πραγματοποιημένου έργου, που θα υπηρετούσε το περιβάλλον, την υγεία, τον πολιτισμό, την ιστορία του Μαραθώνα, τη σύγχρονη τουριστική και αθλητική ανάπτυξη της περιοχής που φιλοξενεί τον Διεθνή Μαραθώνιο Δρόμο, το Πευκοδάσος του Σχοινιά, τις αρχαιολογικές ανασκαφές στο Πλάσι, τον Τύμβο, τον καλά διατηρημένο αρχαιολογικό χώρο του Ραμνούντα, θα ήταν καλοδεχούμενη από την Ε.Ε.

Ισως δεν είναι αργά η πρόσφατη απόφαση της Περιφέρειας Αττικής να αλλάξει. Να αλλάξει η «χρήση» του χώρου ΧΥΤΥ του Γραμματικού, να αλλάξει η διαδικασία ανακύκλωσης προς όφελος των νοικοκυριών, να αλλάξει η διαχείριση των σκουπιδιών στη Φυλή. Πρέπει κάποτε το κέρδος των πολλών να μπει πάνω από το κέρδος των ολίγων ή ισχυρών. Η σύγχρονη διαχείριση των σκουπιδιών είναι υπόθεση όλων μας.

Ο Δημήτρης Λινός είναι καθηγητής χειρουργικής

ΠΗΓΗ protothema.gr